المحاسن (کتاب)

این کتاب از بهترین کتاب های روایی شیعه وتألیف احمد بن محمد بن خالد برقی(م در حدود سال 274 هـ.ق)است. برخی اهمیت و اعتبار این کتاب را در ردیف کتب اربعه دانسته اند.

مؤلف

شیخ ابوجعفر احمد بن محمد بن خالد بن عبدالرحمن بن محمد بن علی برقی. (م در حدود سال 274 هـ.ق)

زندگینامه و اظهارنظرها

وی از راویان حدیث و از فقهای بزرگ شیعه و از یاران ائمه اطهار علیهم السلام بشمار می آید. احمد در روستای «برق رود»، از توابع شهر قم، به دنیا آمد؛ ولی جد بزرگ او، محمد بن علی اهل کوفه و از یاران زید بن علی بن حسین علیه السلام بود که در برابر حکومت ظلم و ستم بنی امیه قیام کرد و در زندان یوسف بن عمر به شهادت رسید. احمد دوران جوانی را در محضر پدر بزرگوارش محمد بن خالد برقی، که خود از شخصیت های بزرگ شیعه و از مشایخ روایت و مورد اطمینان و اعتماد امام کاظم و امام رضا علیهم السلام بود، به کسب علم پرداخت.

احمد از شخصیت های برجسته راویان شیعه در قرن سوم بشمار می آید و بسیاری از احادیث شیخ صدوق و شیخ کلینی به ایشان برمی گردد. محدث نوری می فرماید: «شیخ صدوق و نجاشی، احمد را توثیق کرده اند و او را مورد اطمینان دانسته اند».

او از ارزشمندترین راویان شیعه بشمار می آید و بسیاری از علما و فقهای بزرگ شیعه، که مجموعه های روایتی نگاشته اند، از او نقل روایت کرده اند. احمد بن محمد بن عیسی اشعری، رئیس شهر قم و از راویان بزرگ شیعه، احمد بن محمد بن خالد برقی را از شهر قم بیرون کرد؛ زیرا او روایات مرسل و ضعیف را هم نقل می کرد؛ اما پس از مدتی پشیمان شد و برقی را به شهر بازگرداند و از او معذرت خواهی کرد. بعد از وفات او نیز در تشییع جنازه اش با سر و پای برهنه شرکت کرد تا اهانتی را که به او کرده بود جبران نماید.

استادان

معاویه بن وهب، حماد بن عیسی، محمد بن ابی عمیر، هارون بن جهم، محمد بن سنان، یونس بن عبدالرحمن، حسن بن محبوب، علی بن حکم، حسین بن سعید اهوازی.

شاگردان

ابراهیم بن هاشم، علی بن ابراهیم بن هاشم، محمد بن حسن صفار، محمد بن یحیی عطار، سعد بن عبدالله، محمد بن علی بن محبوب، محمد بن حسن بن ولید، عبدالله بن جعفر حمیدی، سهل بن زیاد آدمی رازی.

تألیفات

المحاسن، العویض، التبصره، الرجال، البلدان، اختلاف الحدیث و دهها کتاب دیگر.

معرفی اجمالی کتاب

این کتاب از بهترین کتاب های روایی شیعه بشمار می آید و برخی اهمیت و اعتبار این کتاب را در ردیف کتب اربعه دانسته اند. کتاب محاسن یکی از منابع مهم کتاب کافی، نوشته ثقه الاسلام کلینی است، شیخ کلینی بسیار به این کتاب استناد از آن روایت نقل کرده است.

عناوين كتاب‌

كتاب محاسن از كتابهاى متعددى تشكيل شده است مانند:

• كتاب الأشكال و القرائن، شامل رواياتى كه در آنها اعداد 3 تا 10 بكار رفته و همچنين وصاياى پيامبر و اهل بيت آن حضرت صلوات الله عليهم اجمعين است.
• كتاب ثواب الأعمال، شامل رواياتى درباره اجر و پاداش انواع اعمال خير مى‌باشد.
• كتاب عقاب الأعمال، رواياتى پيرامون گناه و مجازات انواع اعمال ناپسند در آن آمده است.
• كتاب الصفوة و النور و الرحمة، شامل يك سرى روايات درباره مقام و منزلت رسول خدا و اهل بيت آن حضرت عليهم السلام و شيعيان آنان است.
• كتاب مصابيح الظُلَم، در بر دارنده مباحث شناخت و معرفت حق است.
• كتاب العلل، شامل علل احكام شرعى است.
• كتاب السفر، شامل احكام و رواياتى درباره سفر.
• كتاب المآكل، پيرامون احكام خوردنى‌ها و آشاميدنى‌ها.
• كتاب الماء، شامل احكام آبها است.
• كتاب المنافع، شامل احكام استخاره و مشورت.
• كتاب المرافق، شامل احكام منزل و نظافت و وسايل رفت و آمد.

سخنان بزرگان‌

شيخ صدوق در آغاز كتاب« من لا يحضره الفقيه» مى‌فرمايد:

« من احاديث اين كتاب را از منابعى مطمئن كه در ميان فقهاى شيعه مشهور است و بر آن استناد كرده و به آن مراجعه مى‌كنند گرفته‌ام مانند كتاب المحاسن نوشته احمد بن ابى عبد اللّه برقى، اين كتاب از اصول اوليه شيعه و از كتاب‌هايى است كه سند من به آنها معروف است. اين كتاب در فهرست كتاب‌هايى است كه از مشايخ بزرگ شيعه روايت مى‌كنم.» ابن ادريس در آخر كتاب سرائر در بخش مستطرفات، محاسن را يكى از اصول روايى مورد اعتماد شيعه دانسته.

قاضى نور اللّه شوشترى از اين كتاب به عنوان پنجمين كتاب معتبر شيعه و در رديف كتب اربعه نام برده است.

مولى محمد تقى مجلسى در شرح فارسى بر كتاب« من لا يحضره الفقيه» مى‌فرمايد:« كتاب محاسن نزد ما هست و چنانكه مشايخ نقل كرده‌اند مؤلف آن بسيار بزرگ و ثقه و معتمد عليه بوده است. آنچه هم اكنون از كتاب موجود است شايد ثلث آن باشد.

برقى به غير از اين كتاب، نود و سه كتاب ديگر در علوم مختلف تصنيف نموده كه اسامى اين كتاب‌ها و ساير كتاب‌هاى علماى ما در فهرست‌هاى صاحبان رجال موجود است.»

وضعیت نشر

این کتاب، در دو جلد به زبان عربی به وسیله دارالکتب الاسلامیه قم، در سال 1371 ش چاپ و منتشر شده است. و بار دیگر توسط مجمع جهانی اهل ­بیت تحقیق و در دو جلد به چاپ رسیده است.

منابع

• محمدرضا ضميري، کتاب شناسي تفصيلي مذاهب اسلامي، صفحه 368-369.
• مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع الحادیث 3 [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی.

متن کتاب المحاسن

المحاسن